2020-11-09

Zygmunt GEBETHNER odszedł na Wieczną Wartę

Niestety, dotarła do nas smutna wiadomość…

7 listopada 2020 roku
odszedł na Wieczną Wartę
ppłk w st. spocz. Zygmunt GEBETHNER,
w Powstaniu Warszawskim: „Kita”, „Zygmuntowski”.

Odszedł Kawaler Krzyża Srebrnego Orderu VIRTUTI MILITARI.

Był członkiem Stowarzyszenia-Klubu VM od samego początku, od 2001 roku. Był też członkiem najwyższego Zgromadzenia Dam i Kawalerów Orderu Virtuti Militari, istniejącej wciąż ale, de facto, niedziałającej od kilku lat Kapituły Orderu Virtuti Militari. Pułkownik Zygmunt Gebethner był jej ostatnim członkiem, a w chwili zakończenia kadencji w czerwcu 2016 roku również jedynym (po wygaśnięciu kadencji wszystkich członków Kapituły, żadna nie została przedłużona - wcześniej było to zwyczajową procedurą).(*)

Zygmunt Gebethner urodził się 1 maja 1923 roku w Warszawie, jako syn Jana i Heleny z domu Patschke. Po ukończeniu szkoły podstawowej uczęszczał do Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie, które ukończył w 1939 roku.

Jeszcze w tym samym roku wstąpił do Straży Obywatelskiej m. st. Warszawy, w której pełnił funkcję łącznika w Komendzie Głównej. Równocześnie rozpoczął praktykę księgarską w rodzinnej, słynnej firmie wydawniczo-księgarskiej „Gebethner i Wolf”,
w której pracował do 1944 roku (Zygmunt Gebether był prawnukiem Gustawa Adolfa, a synem Jana Stanisława Gebethnerów – znanych warszawskich księgarzy i wydawców).

Jan Stanisław Gebethner (1894–1981), wnuk Gustawa Adolfa oraz Jakub Mortkowicz powołali w 1918 roku Polskie Towarzystwo Księgarń Kolejowych RUCH sp. z o.o. W 1935 roku spółka posiadała 700 punktów sprzedaży w całej Polsce. W 1929 roku spadkobiercy Jana Roberta Gebethnera odkupili udziały spadkobierców Roberta Wolffa. Jednak firma do końca istniała pod nazwą „Gebethner i Wolff”, a jej kierownictwo spoczęło w rękach Jana Stanisława Gebethnera.

Przedwojenna księgarnia Gebethnera i Wolffa na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Przed siedzibą wystawiono kram z przecenionymi tytułami w ramach Taniego Tygodnia Książki. /NAC/

Po wybuchu wojny Niemcy przejęli wydawnictwo i większość nieruchomości firmy. Mimo to Jan Stanisław Gebethner dalej prowadził księgarnie przy ul. Zgoda 12 i przy ul. Targowej 48, prowadząc jednocześnie działalność konspiracyjną (m. in. zajmował się kolportażem książek, szczególnie o tematyce wojskowej).

W latach 1940-1942 uczęszczał do Szkoły Księgarskiej i do Szkoły Handlowej Zgromadzenia Kupców. Po ukończeniu w 1943 roku tajnych kursów o profilu humanistycznym, zdał maturę i rozpoczął tajne studia na wydziale prawa Podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego.

Należał do „Szarych Szeregów”, a w 1940 r. dołączył do ZWZ-AK (1. Dywizjon 7. Pułku Ułanów Lubelskich „Jeleń” – dowódca pierwszej sekcji pluton 1108, następnie - batalion „Golski” - 6 kompania). Walczył w południowym Śródmieściu. Brał między innymi udział w akcji na siedzibę gestapo w Alei Szucha.

W pierwszym dniu powstania został ranny, kontynuował jednak walkę dołączając do swojego plutonu, w Zgrupowaniu „Golski”. W czasie akcji, 11 sierpnia, został ciężko ranny w nogi. Umieszczono go w szpitalu polowym nr 1 przy ul. Śniadeckich 17. Z raną postrzałową lewego podudzia i ze strzaskaną kością goleniową "przerzucano" go ze szpitala do szpitala. Dwa dni później przetransportowany został do lecznicy „Sano” przy ul. Lwowskiej 13, a następnie do punktu sanitarnego przy ul. Polnej. 25 sierpnia przekazano go ponownie w inne miejsce - do Szpitala Wojskowego przy ul. Boduena 5 w Warszawie.

Po kapitulacji powstania, w ciężkim stanie po odniesionych ranach, dostał się do niewoli niemieckiej i 6 października 1944 roku został przetransportowany do Stalagu XI-A-Lazarett „GL” w Gross Lübars–Altengrabow koło Magdeburga.

Do Polski wrócił po wyzwoleniu, w 1945 roku. Podjął pracę w Wydawnictwie „Gebethner i Wolf”. "Wspólnie z ojcem, wznowił działalność w oparciu o jedyną ocalałą księgarnię na Pradze, przy ul. Targowej. W 1952 roku wydawnictwo zostało zmuszone przez władze do zawieszenia działalności edytorskiej. Formalnie wydawnictwo przestało istnieć w 1973 r. w następstwie decyzji sądu kończącej postępowanie upadłościowe. Księgarnia przy ul. Targowej 48 istniała do 1969 r., po czym do 1973 r. mieściła się przy ul. Ząbkowskiej 3". [ Jan Gebethner, "Młodość wydawcy", Warszawa 1977]

W 1957 roku Zygmunt Gebethner zatrudnił się w Państwowym Wydawnictwie Naukowym. Przed odejściem na emeryturę w 1988 roku pełnił funkcję pełnomocnika dyrektora PWN ds. współpracy z zagranicą. W 1990 roku reaktywował w Warszawie firmę pod nazwą „Gebethner i Spółka”, która specjalizowała się w druku podręczników do nauki języków obcych idziałała do 1997 roku. Księgarnia spółki znajdowała się przy ul. Andersa.

Zygmunt Gebethner angażował się bardzo w prace społeczne na rzecz środowiska kombatanckiego. Przez wiele lat pracował w Związku Inwalidów Wojennych. Był aktywnym działaczem organizacji kombatanckich, w tym, jak wspomniałam na wstępie – Kapituły Orderu Virtuti Militari (do 2016 roku) oraz Stowarzyszenia-Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Oprócz Orderu Wojennego Virtuti Militari przyznanego za walkę podczas Powstania Warszawskiego, uhonorowany został również innymi, zaszczytnymi odznaczeniami państwowymi i resortowymi, w tym między innymi: Orderem Odrodzenia Polski (Polonia Restituta), Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Partyzanckim, Medalem za Warszawę oraz odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”.

Odszedł człowiek bardzo zasłużony w walkach o wolną Polskę i w pracy na rzecz rozwijania polskiej kultury. Człowiek z zasadami. Patriota.

Nie ulega kwestii, jestem - na przykład - jedynym żyjącym w tej chwili kawalerem Virtuti Militari w drugim pokoleniu. Zarówno ojciec, stryj, a potem w czasie Powstania ja, otrzymywaliśmy te odznaczenia. To chyba jest dowód nastawienia całej rodziny. Zarówno ojciec i stryj w 1920 roku brali udział, a ja w czasie Powstania. Na pewno związane było to z wychowaniem patriotycznym. Zresztą, w tej chwili jak teraz myślę o nastroju i warunkach, w których wychowywaliśmy się, tego nikt nikogo nie uczył, nikt nikomu, przynajmniej w naszej rodzinie, nikt nawet tego nie wpajał. To było tak jasne i tak proste, wynikające z atmosfery domu, że nawet trudno mi jest o tym mówić. [wywiad dla Muzeum Powstania Warszawskiego, 2005 r.]

 

Nabożeństwo żałobne odbędzie się 23 listopada 2020 r. o godz. 13.00 w kaplicy Halpertów na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim przy ul. Młynarskiej w Warszawie, po czym nastąpi odprowadzenie do grobu rodzinnego.

Niech odpoczywa w Pokoju [*]

Składamy Rodzinie i Najbliższym wyrazy głębokiego współczucia.

W imieniu Zarządu Klubu VM oraz wlasnym

       Liliana Tryka

 

 

 ---------------------------------------------------------------------------------------

(*) 21 czerwca 1993 roku funkcję kanclerza powołanej Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari objął płk (później gen. bryg.) Stanisław Komornicki (zginął w 2010 r. w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem). Od śmierci ppłk. Eugeniusza Guzka 21 listopada 2015 roku do 2016 roku Kapituła składała się z jednego członka, ppłk. Zygmunta Gebethnera. Obecnie żadne stanowisko nie jest obsadzone.